Finansal Piyasalar ve Yatırım Araçları

Finansal Piyasaları kısaca tasarruf fazlası olanlar ile tasarruf açığı olanların bir araya gelerek fon alışverişinde bulunduğu yer olarak tanımlayabiliriz.

Bu iki grubun bir araya gelerek oluşturduğu bu piyasada bazı kurallar ve belgeler vardır. Bu belgelere finansal varlık veya menkul kıymetler denilmektedir.

Finansal işlemler gerçekleşirken şekline, süresine, işlevlerine göre çeşitli farklılıklar oluşmaktadır. Piyasanın düzgün bir şekilde işlem görmesi açısında bu sınıflandırma önemlidir. Üç ana sınıfa ayrılan bu piyasalar aşağıdaki gibidir;

1.Para ve Sermaye Piyasaları

Para ve Sermaye Piyasaları fon alışverişinin süresine yani vadesine göre yapılmış bir sınıflandırmadır. Bir yıldan daha az olmak kaydıyla fon arz ve talebinin bir araya geldiği piyasalara Para Piyasası denilmektedir. Para piyasasında arz ve talepler kısa olduğu için risk daha düşüktür. Bazı istisnaları hariç tutmak gerekirse bu piyasalarda risk düşük olduğu için getiri de bununla paralel olarak düşük olmaktadır.

Finansal varlıkların vadesi bir yıldan daha uzun ise bu piyasaya Sermaye Piyasası denilmektedir. Para piyasasının tersine vade uzun olduğu için bu piyasada risk de getiri de yüksek olmaktadır.

2. Birincil ve İkincil Piyasalar

Fon talebini menkul kıymetleştirerek ihraç edenler ile fon arzında bulunanların ilk buluştuğu piyasaya Birincil Piyasalar denir. Yatırımcı daha önce aldığı menkul kıymeti tekrar satışa çıkararak satarsa eğer bu piyasaya ise İkincil Piyasalar denilmektedir.

Birincil piyasalarda menkul kıymetlerin satışı bir kez yapılır, ikincil piyasalarda menkul kıymetin vadesi dolana kadar, birkaç kere satılabilir. Bu yüzden kurumlara reel fon sağlayan birincil piyasalardır.

İkincil piyasalar ile menkul kıymet ihracında bulunan işletmenin herhangi bir bağı bulunmamaktadır. Bu yüzden direkt olarak ikincil piyasaların bu kuruluşlara bir katkısı yoktur. Lakin ikincil piyasadaki vaziyet işletmenin olası fon talebinin şartlarını belirlediği için önemlidir. Bu yüzden kurum ihraç ettiği menkul kıymetini sürekli takip etmektedir. Oradaki değeri işletmenin piyasa değerini oluşturmaktadır.

İkincil piyasalara örnek olarak Borsa İstanbul gösterilebilir.

3. Organize ve Tezgahüstü Piyasalar

Bu başlık ise finansal piyasaları örgütleme biçimine göre ayırmaktadır. Eğer işlemler belirli bir mekanda, belirli kurallar dahilinde gerçekleşiyorsa buna Organize Piyasalar denilmektedir. Belirli bir mekan şartı ve kuralı aranmaksızın finansal işlemlerin gerçekleştiği piyasalar ise Tezgahüstü Piyasalar denilmektedir.

Yine Borsa İstanbul’u organize olmuş piyasalara örnek olarak gösterebiliriz. Tahtakale piyasası ise ülkemizdeki tezgahüstü piyasaya örnektedir.

Dünyadaki en büyük tezgahüstü piyasa ise Amerika’daki NASDAQ piyasasıdır. New York’da bulunduğum sürede misafirlere kapalı olduğu için sadece Wall Street’deki tarihi binasını dışarıdan görebildiğim NYSE organize olmuş piyasalara örnektir. NYSE karşı NASDAQ’ın sadece Times Meydanı’nda büyük outdoor Tvler ile canlılık verilmeye çalışılan sanal/teknolojik bir piyasa olduğunu söyleyebiliriz.

-Geleneksel Sermaye Piyasası Yatırım Enstrümanları

Aşağıdaki bölümde konvansiyonel piyasalarda kullanılan yatırım enstrümanlarını ve yapılarını inceleyeceğiz.

Tahvil

Devletin ya da özel sektör şirketlerinin borçlanarak orta ve uzun vadeli fon sağlamak üzere çıkarttıkları borç senetlerine tahvil denilmektedir. Tahviller halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satılabilir. Kamu borçlanma aracı dışındaki tahvillerin ihraç ve halka arzı için bunların Sermaye Piyasası Kurulu’na kaydettirilmesi gereklidir.

Yatırımcı şirketin kar veya zararına ortak olmaz. Tahvil ihraççısı vakti geldiğinde belirlenen faizi ve anapara tutarını yatırımcıya ödemekle yükümlüdür. Böylece tahvillerde yatırımcının alacak garantisi oluşmaktadır. Şirketin iflas etmesi gibi durumlar olabilir. O zaman yatırımcı hukuki yollara başvurarak alacağını tahsil edebilir. Şirketlerin ihraç ettiği tahvillerde ödenmeme riski bulunduğundan dolayı devlet tahvillerine oranla daha yüksek getiri sunmaktadır. Kendi ulusal parası ile çıkartılmış devlet tahvillerinin ödenmeme riski bulunmamaktadır. Eğer devlet kendi ulusal parası ile bu ihracı gerçekleştirmediyse o zaman devletin de borcunu ödeyememe durumu oluşabilir. 2010 Yunanistan krizi buna bir örnektir. Yunanistan devleti kendi ulusal parasından borçlanmadığı için devlet para basarak borcunu ödeyememiştir..

Bono

Vadesi bir yıldan az olan tahvillere Bono denilmektedir. Bononun yapısı tahvil ile aynıdır. Ayrıştığı kısım borçlanmanın vadesidir. Vadesi tahvile oranla daha kısa olduğu için riski ve getirisi daha düşük olmaktadır.

Finansman bonoları, Banka bonoları ve kıymetli maden bonoları gibi türleri vardır.

Hisse Senedi

Sermaye şirketlerinin ortaklarına sermaye paylarını belgelendirmek amacı ile verdikleri kıymetli evraklara hisse senedi denir. Her sermaye şirketi hisse senedini çıkarma yetkisine sahip değildir. Sermaye Piyasası Kurulundan izin alan sermaye şirketleri hisse senedi çıkarabilir. Hisse senedi çıkarma yetkisi olan kurum ve kuruluşlar ise Anonim Şirketler, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerdir.

Hisse senedi sahiplerinin sahip oldukları hisse senedinin özelliklerine göre şirkette çeşitli haklara sahip olmaktadırlar.

Hisse senetleri devir şekli, hak paylaşımı, ihraç yolu ve ihraç bedeline göre gruplara ayrılmaktadır. Hisse senetleri nama ya da hamiline yazılı çıkarılabilmektedir. Hisse senedindeki pay bölüşümü eşit ise adi farklı haklar varsa imtiyazlı hisse senedi olarak adlandırılmaktadır. Hisse senetleri nominal değerden ihraç ediliyorsa primsiz, bu değerden yüksek bir bedelle ihraç ediliyorsa primli hisse senedi denilmektedir. Eğer hisse senetleri sermaye artırımıyla ihraç ediliyorsa bedelli, iç kaynaklardan sermaye artırımıyla ihraç ediliyorsa bedelsiz hisse senedi denilmektedir.